กิจวัตรประจำวันในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง

ภาวะการกลืนลำบาก

     ภาวะการกลืนลำบาก หมายถึง ภาวะที่มีขบวนการกลืนบกพร่องหรือถูกรบกวน ทำให้ไม่สามารถกลืนน้ำและกลืนอาหารได้เหมือนปกติ เช่น กลืนช้า กลืนแล้วเจ็บ หรือกลืนไม่ลง

การตรวจประเมินภาวะการกลืนลำบาก

     1. สภาวะของผู้ป่วย

              - ดูระดับความรู้สึกตัว ผู้ป่วยต้องมีระดับการรู้สึกตัวดี

     2. ความสามารถในการกลืน

        2.1 โครงสร้างของช่องปาก สังเกตความผิดปกติของช่องปาก

              - ฟันปลอม

              - แผลในปาก

              - เลือดออกในช่องปาก

       2.2 การทำงานของกล้ามเนื้อ

              - ปาก : การห่อปาก ภาวะน้ำลายไหล การปิด-เปิดปาก

              - ลิ้น : ดูการแลบลิ้น การเคลื่อนไหวไปด้านหลัง

              - ขากรรไกร : ดูการปิด-เปิด การเคลื่อนไปด้านข้าง

       2.3 การทดสอบ Oral Apraxia

              - ในกรณีที่ผู้ป่วยไม่มีภาวะอ่อนแรงของกล้ามเนื้อในช่องปาก ทดสอบโดย              การออกคำสั่งให้ทำตาม แล้วดูว่าทำได้ทันที หรือต้องทำให้ดูก่อน

       2.4 ทดสอบความสามารถในการกลืน

              - ดูการสำลัก/ไม่สำลัก น้ำลายตัวเอง

              - น้ำ 5 cc.-10 cc.

              - คลำกล่องเสียง ขณะกลืนน้ำลาย (ดูว่ามีการเคลื่อนไหว หรือไม่) และดู              ระยะเวลาในการกลืน ใช้เวลามากที่สุด 1-3 วินาที

              - อมลมในปากแล้วกดแก้ม (ดูว่ามีลมออกจากปาก หรือจมูก)

              - ดูจำนวนครั้งในการกลืนอาหารในแต่ละคำจนหมด

              - ดูอาหารและน้ำที่เหลือในปาก

              - เสียงผิดปกติ เช่น เสียงแหบ (hoarseness) หรือ ออกเสียงลำบาก                 (Dysphonia) หรือ เสียงพร่า (Gurgling voice/Wet voice)

การรักษา/ฟื้นฟูของภาวะการกลืนลำบาก

       1. การจัดท่า

       ท่านั่ง : จัดท่าให้สะโพกและเข่างอเล็กน้อยจะช่วยยับยั้งความตึงตัวของกลุ่มกล้ามเนื้อเหยียด โดยเฉพาะกล้ามเนื้อคอ ควรให้มีการก้มตัวไปด้านหน้าเล็กน้อย ทำได้โดยหนุนหมอนใต้หลังของผู้ป่วย โดยคำนึงถึง

• สมดุลการทรงตัว ลำตัว คอ และเชิงกรานไม่เอียงไปทางด้านใดด้านหนึ่ง
• นั่งบนผิวเรียบไม่ยืดหยุ่น เท้าวางราบบนพื้น
• เข่างอ 90 องศา
• ลำตัวโน้มไปด้านหน้าเล็กน้อย
• ลงน้ำหนักบนสะโพกทั้งสองข้างเท่ากัน
• หลังตรง
• มือวางบนโต๊ะ
• ศีรษะและคออยู่กึ่งกลางลำตัวและก้มหน้าเล็กน้อย
• ในกรณีที่ผู้ป่วยทรงตัวไม่ดี อาจพิจารณาให้อยู่ในท่านั่ง โดยใช้หมอน หรืออุปกรณ์ช่วยพยุงตัว

       2. การออกกำลังกายกล้ามเนื้อ

         2.1 ริมฝีปาก

              - ทำปากจู๋ เป่าเทียน

              - เม้มริมฝีปาก ยิ้มกว้างๆ

              - การนวดกระตุ้นกล้ามเนื้อรอบปาก

              - กลั้วน้ำ

        2.2 ลิ้น

              - อมเกร็ดน้ำแข็งขนาดพอคำ (ให้ก้มหน้าเล็กน้อย ห้ามเงยหน้าเพราะจะ                ทำให้หลุดลงคอ)

              - การเคลื่อนไหวลิ้น ให้เลียริมฝีปาก หรือเลียไอศกรีม

              - ไม้กดลิ้น กดกลางลิ้นและข้างปาก

              - ให้ออกเสียง “ลา ลา คา คา คาลา คาลา”

        2.3 ขากรรไกร

              - ใช้มือโยกขากรรไกรไปมา

              - ให้อ้าปาก หุบปาก

      3. การรักษา Oral apraxia

      สอนโดยการสาธิตให้ดู หรือใช้รูปภาพ หรือใช้วีดีโอ และใช้การสะท้อนกับสายตาและการมองเห็นร่วมด้วย เพื่อให้เกิดการเรียนรู้จากการลองผิด ลองถูก สอนจากท่าง่ายไปท่ายาก และให้ทำซ้ำๆ

      4. อาหาร ลำดับขั้นตอนการเลือกอาหาร เรียงจากง่ายไปยากดังนี้

        4.1 อาหารบด หรือปั่นข้น เช่น โจ๊กข้น ฟักทองบด กล้วยขูด/บด สังขยา               ไอศกรีม

        4.2 อาหารบด หรือปั่นปานกลาง เช่น ข้าวโอ๊ต ข้าวปั่น

        4.3 อาหารอ่อนข้น เช่น โจ๊ก ข้าวต้มข้นๆ ข้าวสวยนิ่มๆ เนื้อสัตว์บด

        4.4 อาหารทั่วไป เช่น ข้าวสวย ผลไม้ ผักต้ม

        4.5 อาหารเหลวใส เช่น น้ำผลไม้ น้ำนม น้ำข้าว

       หมายเหตุ : ควรหลีกเลี่ยงอาหารที่มีเครื่องเทศ และมีรสชาติที่เปรี้ยวเกินไป โดยเฉพาะ น้ำส้มสายชู

ทดสอบ Oral apraxia

• แลบลิ้นออกมา
• เอาลิ้นแตะจมูก
• เอาลิ้นแตะคาง
• กัดริมฝีปาก
• ทำปากจู๋
• ทำแก้มป่อง
• ยิงฟัน
• ทำฟันกระทบกันเบาๆ
• แกว่งลิ้นไปมา ซ้าย-ขวา
• ผิวปาก
• ยิ้ม
• กระแอม
• เลียริมฝีปาก
• อ้าปากกว้างๆ
• เป่าลม
• แลบลิ้น
• ห่อลิ้น
• ฟันกัดลิ้นเบาๆ
• ไอ
• กระดกลิ้น
• ทำแก้มป่อง ซ้าย-ขวา
• เม้มปาก ใช้ลิ้นเลียฟันบนด้านนอก
• ใช้ลิ้นดันแก้มซ้าย-ขวา
• ยื่นริมฝีปากล่าง

สอบถามเพิ่มเติมได้ที่ คลินิกกายภาพบำบัดเฟิร์ส ฟิสิโอ

www.firstphysioclinic.com  สายด่วน 085-264-4994